İhsan Aktaş: 27 Mayıs’la “görünmeyen devlet” tekrar inşa edildi

GENAR Araştırma Yönetim Kurulu Lideri ve müellif İhsan Aktaş, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Dezenformasyonla Gayret Topluluğu tarafından düzenlenen “Bir Darbenin Tabanı: 27 Mayıs ve Sistematik Dezenformasyon” başlıklı konferansta konuştu.

KONFERANSIN TAMAMINA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ

Aktaş, 27 Mayıs darbesinin yıl dönümünde gerçekleşen konferansta “Darbeye Giden Yol” başlıklı kapsamlı sunumunda, 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin Türkiye’de sadece siyasal rejimi değil, güvenlik ve idare paradigmasını da esaslı biçimde değiştirdiğini belirtti. Aktaş, “Darbe yalnızca iktidarı değil, gelecekteki devlet-toplum ilgilerinin temelini de etkiledi.” tabirini kullandı.

GLADYO ELİYLE NATO’YA ENTEGRE BİR SİSTEM İNŞA EDİLDİ

1960 Anayasası’nın yüzeyde özgürlükçü bir imaj sunduğunu fakat temel prestijiyle yenilmiş ülkelerin anayasalarına benzediğini lisana getiren Aktaş, “Bu anayasa, bir yandan temel hak ve özgürlükleri genişletmiş üzere görünürken, başka yandan sistemin derin yapısını Gladyo eliyle NATO’ya sıkı biçimde entegre etti.” dedi.

Darbe sonrası Türkiye’de Japonya, Almanya ve İtalya üzere NATO üyesi ülkelerdeki paralel yapılanmalardan esinlenen bir devlet tertibinin şekillendiğini kaydeden Aktaş, bu yapının “devletin görünmeyen eli”ni tekrar tanımladığını söyledi.

ÖĞRENCİ OLAYLARI DARBE SÜRECİNİ TETİKLEDİ

Aktaş, 28 Nisan 1960 tarihinde İstanbul Üniversitesi’nde hükümet aksisi protestolara polis tarafından sert müdahale edildiğini hatırlatarak, olayda Turan Emeksiz’in hayatını kaybettiğini ve sonraki gün gazetelerin “Öğrenciler Doğrandı” manşetiyle çıktığını anlatarak, bu olayın kamuoyunu etkileyerek darbenin meşrulaştırılmasında kıymetli rol oynadığını vurguladı.

Öğrenci olaylarının sonraki günü, yani 29 Nisan’da yaşanan ikinci dalga protestolarda ise Emeksiz’in cenazesinin büyük şovlara sahne olduğunu tabir eden Aktaş, öğrenciler için İstanbul Üniversitesi’nde anma ve gömme merasimi yapılmasının gündeme geldiğini fakat bu fikrin hayata geçirilmediğini belirtti.

İNÖNÜ MİTİNGLERDE GAYE ALINDI

Sunumda, 1959 ve 1960 yıllarında dönemin ana muhalefet lideri İsmet İnönü’nün katıldığı mitinglerde gaye alındığı olaylara da yer veren Aktaş, bilhassa 1 Mayıs 1959 tarihinde Uşak’ta düzenlenen mitingde İnönü’nün taşlı atağa uğradığını, otobüs camlarının kırıldığını ve neredeyse linç edildiğini belirtti.

27 MAYIS SABAHI RADYODAN DUYURULDU

27 Mayıs 1960 sabahı saat 04.36’da radyodan Albay Alparslan Türkeş’in sesiyle duyurulan askeri müdahaleyle Demokrat Parti iktidarına son verildiğini hatırlatan Aktaş, ordunun idareye el koymasının akabinde başlayan sürecin yalnızca siyasi bir değişim olmadığını, tıpkı vakitte bir sistem mühendisliğini de beraberinde getirdiğini belirtti.

Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Devlet Bakanı Uygar Berk’in 28 Mayıs’ta Yassıada’ya sevk edilirken uçaktan iner inmez dövüldüğünü kaydeden Aktaş, “Yorgun ve perişan halleri, askeri nezarette gerçekleşecek bir yargı sürecinin nasıl başlayacağının göstergesiydi.” değerlendirmesinde bulundu.

14 Ekim 1960’ta Yassıada’da başlayan davalarda Demokrat Parti mensupları tutuklanarak yargı önüne çıkarıldı. Süreç basında geniş halde yer buldu. 16 Eylül 1961 gecesi Fatin Rüştü Kuvvetli ve Hasan Polatkan’ın idam edildiğini belirten Aktaş, Adnan Menderes’in ise sıhhat durumundan ötürü infazının 24 saat ertelendiğini, 17 Eylül 1961’de İmralı Adası’nda idam edildiğini söyledi. Aktaş, bu idamların Türkiye’nin demokrasi tarihinde derin tesirler bıraktığını ve yıllar uzunluğu hem iç hem de dış kamuoyunda tartışıldığını kaydetti.

Darbe sonrası basına yansıyan haberlerin iki farklı bakışı temsil ettiğini söz eden Aktaş, “Bir yanda ‘dönemin sona erdiği’, öteki yanda ise ‘toplu cinayet işlendiği’ sözleriyle 27 Mayıs’ın hâlâ tartışmalı bir tarihî olay olduğu görülmektedir.” dedi. Aktaş, “Beyaz İhtilal” üzere tabirlerin ise askeri müdahalenin normalleştirilme uğraşına işaret ettiğini belirtti.

SİVİL-ASKER DENGESİZLİĞİ SİSTEMLEŞTİRİLDİ

Sunumun sonuç kısmında darbenin yol açtığı esas kırılmaları sıralayan Aktaş, şu tabirleri kullandı:

• Demokrasi askıya alındı

• Hukuk devleti kırılganlaştı

• Medya susturuldu, üniversite bastırıldı

• Sivil-asker dengesizliği sistemleştirildi

TÜRKİYE BU MÜDAHALE GELENEĞİNİ KIRAMADI?

Aktaş, kıymetlendirme kısmında darbenin akabinde şu soruların bugüne kadar yanıtlanamadığını tabir etti: “Demokrasi kültürü neden işlemedi? Sivil-asker bağlantıları neden bozuldu? Basın neden susturuldu ve yandaşlaştırıldı? Bugün bu süreçlerden hangi dersler çıkarılabilir?”

Aktaş, 27 Mayıs darbesinin yalnızca bir tarihi olay değil, Türkiye’nin demokrasiyle alakasını ve devlet yapısının dönüşümünü belirleyen temel bir eşik olduğunu vurguladı.